Yapılandırılmış Gözlem ve Çocuk Gelişimi

Çocuk gelişimi alanında en önemli çalışmalardan biri gözlemdir. Çocukların davranışlarını, çevreyle ilişkilerini, yeteneklerini anlamak için yapılandırılmış gözlem teknikleri uygulanır. Tecrübe ve zamanla bu teknik gözlemler , uzmanlığın doğal ve otomatik bir parçası haline gelir. Ne kadar çok çocuk ve ebeveyn gözlemlenip  pedagojik bilgi ve yaklaşımlar temelinde değerlendirilirse o kadar sağlıklı şekilde aileye uygun gelişimsel tavsiyeleri üretmek ve destek olmak mümkün olur.

İPC’de 10 yıldır yüzlerce çocuk ve ebeveyni yapılandırılmış gözlem teknikleri kullanarak oyun odamızda doğal oyun ortamında gözlemledik ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişimi destekleyici tavsiyeler ürettik. Genelde bu tavsiyeler ebeveynlerin konunun tam içinde olup dışarıdan bakmaları mümkün olmadığı için kaçırdıkları oldukça önemli noktalardır. Örneğin, bir ebeveyn çocuğuyla ilişkisinde eğitici rolü yoğun şekilde benimseyip zihinsel gelişimi desteklerken, çocuğun benlik gelişimini ön plana çıkarmayı gözden kaçırıyor olabilir ya da tam tersi benlik gelişimine fazlasıyla fırsat veriyor ama zihinsel uyaranları yeterince sunmuyor olabilir. Bu gibi değerlendirmeler, günlük hayatta gözden kaçsa da bir uzman tarafından uygulanan yapılandırılmış gözlem sayesinde rahatlıkla yakalanabilir ve çocuk gelişiminde, ebeveyn-çocuk ilişkisinde büyük farklar yaratır.

Çocuklarla uyguladığımız yapılandırılmış gözlem sayesinde pek çok kazanım elde ederiz:

• Öncelikle, oyun sırasında çocuğu gözlemleyerek ilgi alanlarını anlayabiliriz. Örneğin, sunduğumuz birçok oyuncak arasında en çok trenlere ilgi duyuyor olabilir.
• Gözlemle çocuğun gelişimsel seviyesini tespit edebiliriz. Örneğin, nesneleri idare etme konusunda yaşına uygun beceriye sahip mi yoksa sakar mı? Yaşına uyumlu dil becerisine sahip mi? Bunları görerek ilerideki gelişim dönemi boyunca hangi gelişim alanlarına ağırlık verilmesi gerektiğini anlarız.
• Diğer yandan, yapılandırılmış gözlem sırasında çocuğun etkileşim tarzını anlayabiliriz. Örneğin, alma-verme dengesi içinde işbirliğine dayalı oyun oynayabiliyor mu?
• Gözlem sırasında çocuğun amacına ulaşmak için hangi yöntemleri kullandığı anlayabiliriz. Oyuncakların kontrolünü eline alarak mı, yoksa ebeveynden yardım arayarak mı sorunları çözüyor?
• Diğer yandan yapılandırılmış gözlem çocuğun karakter eğilimleri ve mizacını tanımak için pek çok ipucu verir. Örneğin, gözlem boyunca çevreyle etkileşiminde cesur mu, temkinli mi?

Gözlem sırasında gelişim değerlendirmesi yapmak için ayrıca tarama envanteri de kullanılır. Tarama envanteri uygulamak, çocuğun gözlem odasında değerlendirilemeyen daha geniş alana yayılmış becerilerini ebeveyne çocuk hakkında ayrıntılı sorarak tespit etmek demektir. Örneğin, “Merdivenleri yardımsız inip çıkabilir mi?”, “Ev işlerine yardımcı olur mu?” gibi.

Tüm bu değerlendirmeler sayesinde çocuğun gelişimine uygun destekleyici fiziksel ortamı hazırlamak, onunla hangi oyunları/etkileşim tarzını benimsemek gerektiğini öğrenmek, çocukla daha derin ve anlamlı bir iletişim/bağ kurmak ve çocuğun sosyo-duygusal hassasiyetlerini anlayıp çözmek mümkün olur. Bu da çocuğun gelişim kapasitesinin en üst düzeyde gerçekleştirmesini sağlar.

Yaşamın ilk yıllarında fiziksel, zihinsel ve sosyo-duygusal gelişim çok hızlıdır. Bu gelişimi doğru şekilde desteklemek çocuğun hayatı boyunca gerçekleştireceği potansiyeline yapılmış en büyük yatırımdır. Pek çok bilimsel araştırma insan gelişiminde geri dönüşü en büyük yatırımın/desteğin ilk yıllarda (0-6 yaş) ve ebeveyn (çocuğun bağ kurduğu yetişkin) tarafından yapılan destek olduğunu göstermektedir.

Gelişimin altın yılları diye nitelendirilen ilk yılları verimli şekilde değerlendirmek, ebeveynlik tarzına ve çocuğuna dair farkındalık kazanmak isteyen tüm ebeveynleri çalışmalarımıza katılabilir. Tüm çocuklar ve ebeveynlere gelişim yolunda mutluluklar dileriz.

 
Sinem Olcay Kademoglu

Uzman Psikolog (Aile ve Çocuk Gelişimi)