Empati Neden Önemlidir, Nasıl Gelişir?

Empati kurabilme, sadece çocukluk dönemi için değil yetişkinlik boyunca da bireyin tatmin, üretken ve mutlu bir yaşam sürdürebilmesi için gerekli en önemli gelişimsel becerilerden biridir. Empati becerisi yüksek çocukların sosyal çevreleri tarafından daha fazla sevgi ve kabul gördükleri bu sebeple okul vb. ortamlara daha kolay uyum sağlayıp daha yüksek özgüven geliştirdikleri bilinmektedir. Erken dönem yaş grupları için okullarda yapılan popülerlik araştırmalarında arkadaşları tarafından en sevilen ve istenen çocukların genelde empati becerisi en yüksek çocuklar olduğu ortaya konmuştur. Aynı şekilde öğretmenler ve diğer büyüklerle ilişkiler bakımından da çocuğun empati becerisinin yani duygusal zekasının yüksekliği avantaj sağlamaktadır.

İlerleyen yaşlarda da psikolojik, sosyolojik, politik ve hatta ekonomik açılımları bakımından empati becerisinin insan yaşamında büyük önem taşıdığı görülür. Özellikle farklı toplumsal grupların varlığı, beklenti çeşitliliği ve en nihayetinde uyuşmazlığı üzerine vurgunun fazlasıyla yapıldığı bizimki gibi bir ülkede çocuklara kazandırılacak empati becerisinin, hem birey olarak kendi çocuklarımızın mutluluğu hem de toplumsal uyum ve barış açısından anlamı daha da büyüktür.

Empati, başka bir kişinin belirli bir durumda nasıl hissettiğini hayal edebilmek ve özenli şekilde cevap verebilmek anlamına gelir. Empati, geliştirmesi zor bir beceridir aslında. Bir başkasıyla empati kurabilmek için çocuğunuzun:

• Kendisinin ayrı bir birey olduğunu anlaması, kendi benliğini tanıması
• Diğer insanların kendisinden farklı düşünce ve duygulara sahip olabileceğini anlaması
• Mutluluk, şaşırma, kızgınlık, hayalkırıklığı ve üzüntü gibi çoğu insanın yaşadığı ortak duyguları tanıması
• Belirli bir duruma bakabilmesi (örneğin, anaokulunda arkadaşının annesinden ayrılışına) ve o durumdaki kişinin (yani arkadaşının) ne hissediyor olabileceğini hayal edebilmesi
• Gözlemlediği duruma özel teselli edici ve uygun tepkinin ne olabileceğini düşünebilmesi (örneğin, arkadaşına rahatlaması için en sevdiği oyuncağını teklif edebilmesi) gerekir.

Diğer insanı anlayabilmek ve empati göstermek yaşamın ilk yılları boyunca gelişen birçok sosyo-duygusal beceriye bağlıdır. Çocuğunuzun empati becerisi kazanması için gerekli temel adımlar şunlardır:

• Sizinle güvenli, güçlü, sevecen bir ilişkiye sahip olmalıdır. Sizin tarafınızdan anlaşıldığını ve kabul gördüğünü bilmek büyüme süreci boyunca çocuğunuzun da diğer insanları kabul edip anlamasına yardımcı olur.
• Genelde bebekler 6 aylıkken başlayan “sosyal referans alma” becerisini kullanmalıdır. Bu, bir bebeğin güvendiği büyüğün genellikle annesinin yüzüne bakarken duruma nasıl tepki vermesi gerektiğini tahmin etmeye çalışmasıdır. Örneğin, 7 aylık bir bebeğin babasının yüzüne dikkatle bakarak eve gelen misafirin güvenilir olup olmadığını anlamaya çalışması gibi.
• Çocuğunuz “zihin teoremi” geliştirmiş olmalıdır. Bu, genellikle 18-24 ay arası ilk kez ortaya çıkan bir beceridir. Çocuğunuzun aynı kendisi gibi başkalarının da kendi düşünceleri, duyguları, hedefleri olduğunu ve bunların farklılığını anlamasıdır.
• Çocuğunuzun aynada kendini tanıyabilmesi gerekir. Bu beceri, 18-24 ay arası ortaya çıkar ve çocuğunuzun kendisini ayrı bir birey olarak net şekilde algılayabildiğine işaret eder.

Küçük Çocuğunuzda Empati Becerisini Desteklemek İçin Neler Yapabilirsiniz?

Çocuğunuzla empati kurun: “O köpekten korktun mu? Çok tatlı bir köpek ama ne kadar yüksek sesle bağırıyor. Korkutucu değil mi? O yanımızdan geçene kadar sen benim kucağımda durabilirsin.”

Başkalarının duyguları hakkında konuşun: “Eren üzgün gözüküyor çünkü oyuncağını aldın. Lütfen Eren’e oyuncağını geri ver, sana oynaman için başka bir tane bulalım.”

Nasıl empati gösterebileceğine dair fikirler verin: “Haydi Melis’e buz getirelim başını çarptığı için.”

Duygular hakkında hikayeler, kitaplar okuyun:

Rol model olun: Eğer siz başkalarıyla güçlü sevecen ilişkilere sahipseniz ve onlara özenli davranıyorsanız çocuğunuz sizi örnek alacaktır

 “Ben” ifadesi kullanın: Bu tarz bir ifade benlik farkındalığının önemini vurgular. “Yüksek sesle bağırdığın zaman hoşuma gitmiyor, kulaklarım acıyor.”

Çocuğunuzun zorlu duygularını kabul edin: Bazen çocuğunuz üzgün, kızgın olduğunda ya da hayalkırıklığına uğradığında bu durumdan siz de etkilenirsiniz ve onu korumak için hemen durumu tamir etmeye ya da geçiştirmeye çalışabilirsiniz. Oysaki bu duygular hayatın parçasıdır ve çocuğunuzun onlarla da başa çıkmayı öğrenmesi gerekir.  Aslında zorlu duyguları söze dökmek ve kabul edilebilir olduğunu göstermek çocuğunuzun o duyguyla başa çıkabilmesinin ilk adımıdır.

Taklit oyunları oynayın: Çocuğunuzla oyun oynarken duygulardan bahsedin ve oyun sırasında empati kurun. Örneğin, çocuğunuzun oyuncak kurbağasını alıp oyun sırasında “Ben sıra beklemek istemiyorum.” diye konuşturun. Bu durumda çocuğunuza “Oyuncak ayıcık peki ne hisseder kurbağa sırasını beklemezse?” “Bu şaşkın kurbağaya biz ne diyelim şimdi” diye sorabilirsiniz.

Çocuğunuzun özür dilemeyi davranışla eşleştirmesine yardımcı olun: Genelde çocuklarımızın yaptığı yanlışların sorumluluğunu alabilmesi için özür dileme konusunda ısrarcı oluruz. Oysaki çoğu küçük çocuk tam olarak özür dilemenin anlamını çözemez ve sadece o an için özür dilemesinin doğru olduğunu hissettiği için bunu yapar. Daha anlamlı olacak uygulama çocuğunuzun diğer çocuğun duygusuna odaklanmasını sağlamaktır. “ Bak Rüzgar, Derin çok üzgün, ağlıyor. Onu düşürdüğün taraftaki kolunu tutuyor. Haydi gidip bakalım çok canı yanıyor mu, iyi olacak mı acaba.” Bu, çocuğunuzun davranışı (itmek) ve yarattığı tepki (arkadaşının üzülüp ağlaması) arasındaki bağlantıyı kurmasına katkı sağlar.

Sabırlı olun: Empati geliştirmek zaman alır. Elbette ki küçük çocuklar için günlük yaşamın odak noktası “ben”, “benim,” “bana” ifadelerdir ve bu oldukça normaldir. Pek çok ergen ve hatta yetişkin bile empati becerisini gerçek anlamda başarmış değildir. Empati karmaşık bir beceridir, çok önemlidir ve çocuğunuz sizin de desteğinizle yaşam boyunca geliştirmeye devam edecektir.

Sinem Olcay Kademoğlu

Uzm. Psk. (Aile ve Çocuk Gelişimi)