Uykumuzu Alamadığımızda Neden Odaklanamayız?
Yakın zamanda gerçekleştirilen bazı araştırmalar, uyku ve dikkat süreçlerinin insan beynindeki tek bir sistemin birbirini dengeleyen iki parçası olduğunu göstermiştir. Bu çalışmalara göre, uyku ve dikkat adeta bir madalyonun iki yüzü gibi işlev gösteren birbiriyle bağlantılı ve ayrılmaz bir bütündür.
Elbette ki çoğumuz için, özellikle uykusuzluk çeken yeni anne babalar için, uyku ve dikkat süreçlerinin birbiriyle bağlantılı olduğu bilgisi çok şaşırtıcı değildir. Ancak son çalışmaların ortaya koyduğu asıl ilginç nokta, gündüz saatlerinde dikkat göstermek istiyorsanız geceyi tam tersini yaparak yani hiçbir şeye dikkat göstermeden geçirmek zorunda olduğunuzu söylemesidir. Uyku ve dikkat süreçlerinin çalışma prensibi Çin felsesefesindeki yin ve yang ikilisine benzetilmektedir. Yani uyku ve dikkat birbirinin zıttı kapasitelerdir ama birbirinden bağımsız hareket edemezler. Işık ve karanlık gibi birinin ortaya çıkışı diğeri sayesindedir.
Yeterli derecede dikkat gösterebilme kapasitemiz yeterli uykuyu almamıza bağlıdır. Diğer yandan, gece boyunca ihtiyaç duyduğumuz uyku miktarı, o gün içinde öğrenme gibi dikkat gerektiren mental işlerle ne kadar uğraştığımıza bağlı olarak belirlenir. Araştırmalara göre basit sinir sistemlerine sahip canlılarda uyku büyüme amacıyla ya da çevresel strese tepki olarak işlev görmektedir. Ama memeliler ve insanlar gibi daha gelişmiş canlılarda uykunun tek işlevi büyüme hormonu ya da çevresel bir uyarana kendini kapatma değildir. İnsan beyni için uyku, seçici dikkat kapasitesi gibi öğrenme üzerinde çok etkili olan zihinsel becerileri desteklemek için kullanılan bir unsurdur. Araştırmalara göre yüksek dikkat gerektiren işler, o kişinin hem daha fazla hem de daha derin uyku uyumasını gerektirmektedir.
Bu bağlamda beyin gelişimi ve öğrenme süreçlerinin çok hızlı ilerlediği erken yaşlarda uyku, çocuklarımızın dikkat kapasitesini birebir belirlediği için çok önemli bir gelişimsel unsurdur. İyi ve kaliteli uyku becerisinin ortaya çıkışını, genetik yatkınlıktan çok davranışsal süreçler belirler. Yani iyi uyku becerisi öğretilirse mümkündür. Davranışsal olarak iyi ve kalite uyku uyuma becerisi kazandırılmamış çocuklar dikkat gelişimi ve zihinsel kapasite bakımından dezavantajlı pozisyona düşerler. O açıdan çocuklarımıza iyi uyku alışkanlıkları kazandırmak, kaliteli uykular sürdürmelerini sağlamak için bilinçli adımlar atmaktan geri durmamalıyız.
Sinem Olcay Kademoğlu
Uzm. Psk. (Aile ve Çocuk Gelişimi)
