Çocuklar Terör Olaylarını Nasıl Algılar?

Hepimizin bildiği gibi terör saldırıları, üzerinden uzun zaman geçmiş olsa bile bizim gibi siyasi açıdan kaotik coğrafyalarda yaşayan yetişkinleri dahi duygusal olarak etkileyen, anlamlandırması oldukça zorlu durumlardır. Terör saldırılarının küçük çocuklarda yarattığı korku ve endişeyi hesaplayıp yönetmek ise başlı başına bir araştırma-çalışma alanı sayılabilir. Literatüre baktığımızda terörle yakından tanışan toplum sayısı maalesef ki çok olsa da psikolog ve eğitimcilerin terörün çocuklar üzerindeki etkisini sistemli şekilde çalışmaya başlaması Amerika’daki 11 Eylül olayının sorasına denk gelmektedir. Biz de ülkemizde yaşanan son olaylarının ardından, terör saldırıları karşısında çocukların ruh sağlığını korumakla ilgili akademik ve uygulamalı çalışmalardan faydalanabiliriz.

Aşağıda çocuğunuzla terör olayları hakkında konuşurken onun yaşına bağlı olarak nelere dikkat etmeniz gerektiğini açıklamaya çalışacağım.

 

  • Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş)

Anaokulundaki çocuklarla patlayan bombalar hakkında konuşmak kulağa çok hoş gelmeyebilir ama aslında bu bir zorunluluktur. Bu yaştaki çocuklar birebir izleyip dinlemeseler de özellikle büyüklerin kendi aralarındaki konuşmalarından terör olayları hakkında dolaylı yoldan haberdar olmaktadır. Bazı çocuklar bu haberler karşısında yaşadığı korku ve endişeyi “Biz ölünce ne olur?” gibi sorularla ifade etseler de bazı çocuklar bu konudan hiç söz etmez ve anlamlandıramadıkları bu zorlu konularla baş başa kalabilirler. Çocukların iç dünyalarını anlamak için serbest oyun vakitlerinde yaptıklarını izlemek önemli ipuçları verebilir. Çocukların oyunlarını izleyerek neyi yanlış anlamış olabileceklerini, neler hissettiklerini ve ne düşündüklerini keşfedebiliriz. Çoğu çocuk 8-9 yaşında bile duyduğu bir haberin nerede ve ne zaman gerçekleştiğini tam olarak anlamaz. “Bomba hala patlamakta mıdır?”, “Bomba evinin önünde, okulda ya da anneannesinin yaşadığı şehirde mi patlamıştır?” gibi soruların cevapları çocuklar için net değildir. Eğer bu noktalarda çocuğunuzun kafasının karıştığını hissediyorsunuz, net açıklamalar yapmalısınız. “Taksim’de kötü bir olay olmuş, şimdi bitmiş. Orası bizim evimize uzak.” diyebilirsiniz.  Zaman ve mekan anlamındaki bu kafa karışıklığını aşmak için çocuğunuzla medyanın nasıl işlediği hakkında da konuşmaya çalışabilirsiniz. Çocuğunuzun medya içeriklerinin işleyişini ne düzeyde anladığını kontrol etmek için ona: “Sen televizyonu kapattığında sence Sünger Bob/Pepee/Niloya nereye gidiyor?” diye sorabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun verdiği cevap “Denizin altındaki evine gidiyor.” ise bu ekranda gördüklerinin ya da sizden duyduklarının sınırlarını anlamakla ilgili daha zamana ihtiyacı olduğunu gösterir ama çocuğunuz “Onlar sadece çizgi, bir yere gidemezler.” diyorsa büyük ihtimalle olayların zamanlamasını, mekanını, sınırını da anlayabilecektir.

 

  • Erken Dönem Okul Çağı Çocukları (5-8 Yaş)

Terör olayları hakkında konuşurken özellikle 5-8 yaş arası çocuklarla daha dikkatli olunmalıdır. Bu yaş grubunda çocuklar bir konudaki korku unsurunu anlayacak kadar bilgiye sahiptirler ama bu korkulu duruma verilecek tepkiyi kontrol edebilecek kadar derin bir bakış açısı ve başa çıkma becerisine sahip değillerdir. Bu yaş grubu çocuklarla konuşurken korkunç bir olay olduğunu elbette ki kabul etmeliyiz ama daha çok vurgulanması gereken şey bu korkunç durumu atlatmak ve toparlanmak için neler yapıldığı olmalıdır. Örneğin birbirine yardım eden insanlar, kurtarma ekiplerinin çabası ve dayanışma ortamı terör olaylarının ardından çıkan olumlu sonuçlar olarak vurgulanabilir. Çocuğun yaşına uygun oyunlar terör saldırıları karşısında yaşanan duygusal zorlukları ortaya çıkarıp çözümlemek için faydalı olabilir. Oyun çocuklara zorlu durumları, ters giden şeyleri tamir etme, düzeltme şansı verir. Eğer çocuğunuzun oyunlarında son dönemde bomba patlaması gibi kurgular varsa oyuna dahil olup bomba henüz patlamadan onu imha etmeye ve insanları kurtarmaya yönelebilirsiniz.

 

  • Büyük Çocuklar (8-12 Yaş)

Büyük çocuklara olayları tarihi ve politik boyutuyla da anlatmanız gerekebilir çünkü sorarlar. Yine de ergenliğe ulaşmadan çocukların gerçek neden-sonuç ilişkilerini kuramayacaklarını, olaylar hakkındaki soyut fikirleri ve olaylara dahil olan kişilerin duygularını tam anlamıyla değerlendiremeyeceklerini bilmeliyiz. Detaylı tarihi ve politik açıklamalar için çocuğun kendisinin de okuyup araştırabileceği ve okuduğu kaynağın kim tarafından ve hangi perspektifle sunulduğunu değerlendirebileceği dönemi beklemeliyiz. Çocuklar bu gelişimsel eşiği 10-12 yaş civarında atlamaktadır. Bu seviyeden sonra çocukların terör olaylarına ve politik konulara daha sorgulayıcı ve derinden bakma eğilimine girdiği bilinir. Yine de yaptıkları araştırmalar, özellikle online olanlar, bu yaş grubu için bile bunaltıcı ve kafa karıştırıcı olabilir. Ebeveyn rehberliği bu aşamada önemlidir. Çocuğunuza bilgiyi nasıl araştıracağını ve bilgi aldığı kaynağı değerlendirmeyi öğretmeniz gerekir. Bu rehberlik sayesinde çocuğunuzun sorguladığı noktaları da bulup çıkartma ve tartışma fırsatı bulabilirsiniz.

 

Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun terör saldırısı gibi ciddi ve duygusal bir konuyu konuşurken, bu zorlu durum karşısında kendinizin nasıl hissettiğini de iyi analiz etmelisiniz. Çocuğunuza hissettiği korku ve endişeyi çözümleme konusunda yardımcı olmaya çalışırken eğer henüz kendiniz duygularınızı kontrol edemiyor dengeleyemiyorsanız bunun çocuğunuza faydası değil zararı olacaktır. Çocuklar için duyguları anlamlandırmanın ve ifade etmenin temeli bizim davranışlarımız, tepkilerimizdir. O açıdan kendi korku ve endişeleriniz için de gerekiyorsa yardım aramaktan, profesyonel yardım almaktan çekinmeyin.

Huzur ve barış dolu günler dileğiyle…

 

Sinem Olcay Kademoğlu

Uzm.Psk. (Aile ve Çocuk Gelişimi)